Słownik gwary woli rzędzińskiej

Słownik gwary Woli Rzędzińskiej

Słownik gwary Woli Rzędzińskiej „U nos na Wolo”  powstaje od roku 2003 po dzień dzisiejszy. Cały czas zapisuję nowe słowa, które zasłyszę „u nos na Wolo”, jak się tutaj mawia, niestety już tylko z ust starszych mieszkańców miejscowości.

Słowa spisane są oczywiście w porządku alfabetycznym, fonetycznie, ale nie przy pomocy alfabetu fonetycznego. Czasami w nawiasach zapisuję różne warianty głosek w zasłyszanych w wyrazach, a niekiedy równoznaczne jest to z wymową pochyloną tych głosek czy czymś pomiędzy jedną a drugą. Pytajniki pojawiające się przy niektórych hasłach sygnalizują wątpliwości związane ze znaczeniem danego słowa lub zwrotu. Znak ’>>>’ jest odnośnikiem do słów pokrewnych znaczeniowo lub słowotwórczo. Jeśli słowo ma większą ilość znaczeń są one numerowane. Integralną częścią słownika jest poniższa „Mapa toponimów Woli Rzędzińskiej”, na której, mam świadomość, paru nazw brakuje (np. tzw. „Krzyskiej” czy „Stacyjnej”), ale poniekąd jest ona obrazem mojego obrazu językowego Woli Rzędzińskiej, a każdy z mieszkańców mógłby stworzyć własną mapę swoich nazw określonych miejsc, funkcjonujących w kręgu jego bliskich czy okolicy.

topo

Za pomoc w powstaniu słownika dziękuję: J. Lazarowiczowi, M. Ziarko, K. Mróz i J. Kluzie. Przepraszam za wszelkie zauważone niedociągnięcia i liczę na wyrozumiałość rodowitych mieszkańców Woli, a także specjalistów w zakresie dialektologii, tym bardziej że wciąż staram się pogłębiać swoją wiedzę o gwarach, jeśli nadarza się tylko ku temu okazja.
W kwietniu 2011 r. miałem przyjemność i zaszczyt uczestniczyć w warsztatach dialektologicznych organizowanych przez Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie pt., Gwara w szkole – jak i w jakim celu integrować zagadnienia językoznawcze z programem nauczania. Całodzienne spotkanie prowadzone przez pracowników Zakładu Dialektologii IJP PAN, prof. J. Reichana, doc. dr hab. J. Wronicz, dr hab. R. Kucharzyk, mgr E. Grześkiewicz i mgr E. Popławskiego dotyczyło między innymi podstaw teoretycznych dialektologii, różnic terminologicznych między dialektem a gwarą, ich miejsca wśród odmian języka polskiego, przyczyn zaniku gwar, podstawowych słowników i atlasów gwarowych.
Bardzo ciekawie przedstawiono relacje między kulturą ludową, gwarą, a popkulturą i kulturą alternatywną. Wiele wniosła również dyskusja na temat obecności gwar i dialektów w podstawie programowej oraz kwestii związanych z realizacją tych treści na lekcji. Interesujący był również wykład na temat świadomości językowej mieszkańców wsi.
Omówiono także zróżnicowanie gwar małopolskich, zaprezentowano liczący prawie 250 tys. haseł katalog SGP, najważniejsze słowniki i atlasy gwarowe, a na ich tle próbowano umieścić nienaukowe słowniki gwarowe. Tworzenie tych ostatnich przedstawiono od strony metodologicznej, szczególnie jako formę pracy z młodzieżą. Z kolei podczas pracy z tekstem gwarowym i stylizowanym na gwarę można było się sprawdzić w metodach odróżniania jednego i drugiego sposobu ukształtowania tekstu.
Przede wszystkim uczestnicy, wśród nich ja, mieli unikalną możliwość kontaktu z autorytetami w dziedzinie gwar, autorami wielu publikacji z dziedziny dialektologii, co było wartością samą w sobie. Zdobyta wiedza i umiejętności praktyczne na pewno znajdują przełożenie na jakość i zawartość tworzonego wokabularza.

Jednocześnie informuję, że żadna część słownika nie może być wykorzystywana bez mojej zgody!

©MG 2003-2022

Ostatnia aktualizacja słownika: 03.02.2022 r. (dodane słowo: giebnąć)

W chwili obecnej słownik zawiera ponad 300 haseł

Zainteresowanych dialektologią odsyłam do strony:

Wybierz literę alfabetu:

—a—
—b—
—c—
—d—
—e—
—f—
—g—
—h—
—i—
—j—
—k—
—l—
—ł—
—m—
—n—
—o—
—p—
—r—
—s—
—ś—
—t—
—u—
—w—
—z—
—ź—
—ż—

—a—

ancych(k)rys(t) – gagatek, niemożliwiec: Ten chłopok to przeancych(k)rys(t).

—b—

bandzioch – obfity brzuch: Ale mu bandzioch wywalyło!

barkoty – samoloty szturmowe, tzw. „sztukasy” podczas II wojny światowej: Zawsze jak barkoty nisko leciały, mama kozywała nam sie do chołpy chować!

bida – bieda; zła pogoda: 1. W chołpie bida, że aż piscy. 2. Tako bida na polu, że psa wygonić żal.

bławatek – roślina o fioletowym kwiecie; chaber: Dziecka narobiły bukietów z bławatków.

bojący – płochliwy, strachliwy: Nie być taki bojoncy. Ni ma sie czego boć!

bojcyć – plotkować, obmawiać, brać kogoś na języki: Ide na chołpy troche pobojcyć.

bojka – 1. plotka: Ona tylko bojki roznosi po wsi. 2. plotkara. >>> bojcora.

bojcora – plotkarka: Ni ma wienkszy bojcory niż ona.

bojok – tchórz: Aleś jes bojok, wody sie boisz.

bo(i)jsko – centralny, ubity plac ziemi w stodole >>>na bo(i)jsku – w stodole: Poszukej tych nowych wideł na bojsku!

bo(i)jsko sportowe – stadion piłkarski: Wypadek był obok bojska sportowego (przymiotnik „sportowe” eksponowany w języku starszych mieszkańców).

bratusiowo – szwagierka, żona brata: Ta twoja bratusiowo to straszno zołza

brytfanka – tacka do wypieków: Zjod cało brytfanke makowca za jednym posiedzeniem.

bucok – gruby kij bukowy: Weź bucoka i przegon tego kundla.

burcok – duży kamień: Trza wzionć ten burcok spod nog, bo zawadzo droge.

byco(u)r – rosły mężczyzna o atletycznej budowie ciała: Był taki lichutki, a wyrós z niego taki bycur!

bylyna (bylina) – łodygi, badyle: Szli my na przeprostki przez te byline, co to rośnie koło gościńca.

—c—

caluśko – cała: Caluśko noc psy wyły.

chapsno(ą)ć – schwycić, porwać: Każdy chapsnół co lepszy kawołek pola.

charyźma – dyscyplina, posłuch: On ci teroz w takiej charyźmie jest, że wie, że ma nie pójść.

che – co: Che? Do mnie godosz?

chet (tam) – daleko, w dali: Jego płole jest chet tam w stronę Lipia.

chliwek – mały chlew: Na wiosne trza by pobiałkować chliwek.

chmurać się – chmurzyć się: Cosik sie chmuro, jutro pewnie bedzie dyszcz.

choć(dź)jaki – przeróżny, różnorodny; byle jaki: Jakie mosz japka? A chodźjakie: renety, jonatany, do wyboru, do koloru.

chojara – gałązka drzewa iglastego: Widziłem jo, jak z jaką chojarą po cmentarzu lotała.

chrobok – owad, „robak”: Paskudny chrobok siedzioł dzisiej rano w zlewie.

chroboczny – robaczywy: Nie jidz tych śliwek – chroboczne!

chroboczyć – szurać, tłuc się, np. na strychu, w stodole: Jo właœnie słyszoł, że tam cosik chroboczy, alem nie patrzył.

chytać – chwytać, łapać: On żadny roboty sie nie chyci.

ciarachy – drobiazgi, drobinki, okruszki, śmieci, paprochy; wiórki w herbacie: Posprzontej te ciarachy w kredensie.

ciućpajs – krem, mieszanka, np. majonezu, musztardy, buraczków…: Aleś zrobił ciućpajs, jo bym tego nie zjod.

ciupać – rąbać, karczować, pielić: Drzewa ni ma wiele, powoli idzie sciupać.

ckliwić – łaskotać: Aleś go pockliwił to gadko.

ckliwki – łaskotki: Mos ckliwki?

conić (się) – pysznić się, chwalić, cenić >>>nie cojń się – nie ceń się, nie nadymaj się i zrób coś (nie rób fochów, nie daj się prosić o zrobienie czegoś)

copa – osoba nierozgranięta, apatyczna w zwrocie: „siedzieć jak copa”: Nie sidź jak copa, rusz się na pole!

cosik – coś: Cosik mnie w krzyzu łamie.

cudować – piętrzyć trudności, szukać wymówki, kobinować: Nie cuduj, dasz se rade.

cumel – smoczek dla dziecka: Przemyj cumel, bo spod na ziemie.

cupi(e)ć – drzemać na siedząco, siedzieć apatycznie >>>przycupnąć – usiąść skromnie na skraju krzesła: Cupis i cupis zamiast sie kłaść do łóżka.

cycać (cyckać) – ssać: Wej se pastylke do cyckanio.

cyjsik – czyjś: Cyjsik on jest, ale nie pamientom cyj.

cyrkulotka, cyrkulorka – cerkulatka, piła tarczowa: Włoncz cyrkulotke, to przed obiodem wszystko zeżniemy.

cernica – czarny owoc przydrożny; jeżyna: Ni ma jak te cernice koło lasu.

czoska – cienki kawałek, odprysk drewna: Nazbirej troche czosek na rozpołke.

—d—

despecić – robić na złość, psocić: Nie despeć, bo dostanies smary.

despetnik – psotnik, złośliwiec: Ten ji mały to strasny despetnik.

despetny – złośliwy, nieusłuchliwy: Jasiek to strasnie despetny chłopok.

do cna – całokowicie, zupelnie, do końca: Wylyj do cna, ni ma co zostawiać.

drypcić – niecierpliwić się, drobić kroki: Siednij se, drypcis i drypcis w kółko.

dychnąć – oddychnąć sobie, odpocząć: Ide do cienia se troche dychnąć.

dymniok – przetak, sito drewniane do siania zboża: Weź dymniok, trza przesiać przed młynem.

dyrdy w – biegiem prędko, szybko: Bierz się do roboty i to w dyrdy

dyrdykółko – ironicznie: samochód: Zajechoł do kościoła dyrdykółkiem i szpanuje.

dziada, dziadyga, dziadarajza – niedojda, człowiek mało rozgarnięty; obdartus: Ni ma co czekać, nim ta dziadarajza sie pozbiro.

dzia(o)dy – strzałki z traw wbijające się w ubranie: Jak my były małe, rzucalimy sie dziodami w polu.

dziecka – dzieci: Dziecka ido po kolendzie.

dzieża, dźiżka – pojemnik do wyrabiania chleba: Nasyp mąki do dziżki, bedziem robili chlyp.

dziołcha – dziewczyna: Hanka to najpiekniejszo dziołcha w cały wsi.

dzwonniki – ministranci: Nie zamykej bramy. Dzwonniki bedo przed ksiendzem szły.

—f—

farfocle – odpadki, resztki: Żeby barszcz był dobry, trza odcedzić farfocle.

faszyna – wiklina: Faszynowo mietła.

fes(t) – mocno, y: Uderzył sie fes. Fes chłop z niego.

fifok – cwaniak: Taki z niego fifok, a jak przydzie co do czego, to go ni ma.

fifokować – cwaniakować: Nie fifokuj (jako przestroga przed popisywaniem się).

fiścipołek/fiścipoł – osobnik lub przedmiot obdarty, szczupły, marnej postury, energiczny: Choś tu fiścipołku! (czule do kota przed nakarmieniem)

fiurgać – latać: Na odpuście wiater koło kościoła duł, że ino wszystko fiurgało.

flogać – brudzić, paprać: Nie lyź przez to błoto, bo się cały uflogosz.>>>uflogać (uf(l)ajdać) – ubrudzić: Uflogoł (ufajdoł) sie popachy przy tym traktorze.

flua – brudas: ten pies to straszno flua, cały czas ubabrany/upaprany.

forna – podekscytowana: Taka forna, że od rana przy drzwiach stoi i czeka, żeby na pole iść.

fuceć – dyszeć, gniewać się: Musze do domu isc, bo stara bedzie fucała.

(p)fulary(u)s – portmonetka, potrfel: Wyjełem piniondze z pularysa.

futrować – karmić, tuczyć inwentarz: Ten gospodorz dobrze gady futruje to i tuste.

—g—

gad, gadzina (z uczuciem)– zwierzę, zwłaszcza domowe: 1. Trza gady nakarmić. 2. Bidno gadzina sie umęcy w upale.

giebnąć – ukraść, podebrać: Ktoś mu rower spod sklepu giebnął.

glancpapier – papier ścierny: ???

gme(y)rać – grzebać, szukać: Gmyroł po gaciach, aż na koniec nazloz pularys.

gnieciuch – flegmatyk, >>>mękol

goro(u)nc – upał, zaduch, skwar: Na polu gorónc, ze az starch.

grajdo(a)ć się – nie móc się wybrać: Zbirej sie w koncu, bo sie wygrajdoć ni mozesz.

grandziok(-orz) – urwis, despetnik: To ci grandziok, znowu okno zbił.

graślawy – krzywy, wykrzywiony, pokraczny >>>graślawe ręce -lewe ręce: 1. Nogi mosz graślawe, jakby ci na beczce prostowali. 2. On mo graślawe rence, żadny korzyści z jego roboty ni ma.

graślok – człowiek niezdarny, nieporadny: Straszny graślok z tego Jaśka, znowu popsuł cało robote.

gudzia – świnia: Gudzia sie drze, trza ji dać zryć.

gwołtować – rozpaczać, nalegać na coś gwałtownie: Nie gwłołtuj kobito, i tak nic nie bedzie szybci.

—h—

habeta – pogardliwie o zwierzęciu, np. krowie, kobyle; również osobie:  Nastąp się habeto!

hadziajstwo – coś niepotrzebnego, kiepskiego, zawodnego; dziadostwo: Wredne hadziajstwo, ciągle sie psuje!

hajcować – palić dużym ogniem: W piecu sie hajcuje jak talala – zimy nie cuć.

hajneli – tam: ???

halkirz – druga izba w domu, spyialnia: Poszukej na psysze w halkirzu. >>>psycha – szafka z lustrem: Poszukej na psysze w halkirzu.

halsztuk – obroża dla psa, uwięź: Trza psa wziąć na halsztuk, bo nie wejdo.

haltować – zatrzymywać: Spóźnił żem sie na przystanek i żem musioł autobus haltować.

haratać – robić coś z zawziętością, „mechanicznie”: Za pół dnia naharatała 10 łubjanek malin.

harnasić się – użerać się, borykać z czymś: Co ona sie łoharnasi z tym swoim chłopem.

haw, hawo, hawoli! – tutaj: ???

hetta – polecenie skrętu w prawo dla konia: Hetta!

hobiele – chwasty, krzaki, badyle: W ogródku pełno hobieli narosło.

hojco – choć co, różności: Hojco mógbym powiedzieć, ale pło co?

hulać – tańczyć, bawić się na zabawie, weselu: Ale my sie wyhulali na tym weselisku.

husiać – huśtać, kołysać dziecko: Pohusiej go troche na huśtwace.

huśtać się – żyć rozrzutnie: Huśto sie za czyje piniondze.

—i—

ino – tylko: Inoście wyszli, oni jus byli.

insy – inny: Insy piły ni mom.

—j—

japa – (z pogardą) buzia, usta: Stul japę!

jupa – stara kurtka, płaszcz roboczy, przeciwdeszczowy: Narzuć se jaką jupę, bo umokniesz.

juzyna – podwieczorek: Pomożesz mi juzyne narychtować?

—k—

kabot – katana,żakiet, okrycie wierzchnie: Załóż jaki kabot, dyszcz idzie.

kawęcyć – skrażyć się na zdrowie, kwękać: Chłodzi ino i kawency.

kater – katar: Dzieci katry oboje majo.

kej – gdzie: ???

kejsik – gdzieś: ???

kidać – chlapać, kapać: Patrz co robisz, bo sie cały okidosz.

kiedysik – kiedyś: Kiedysik było inacy.

kielo – wiele, ile, tyle: ???

kiela co – tyle co: ???

kimać – drzemać: Po obiedzie trza sie trochu skimnąć.

kłapać – mówić dużo: Kłapie tak, że mu sie wcale japa nie zamyko.

kłapciaty – mający odstające uszy: Pikny chopok ino trochu kłapciaty.

kokosić się – wiercić się, ruszać nerwowo: Nie kokoś sie, ino siondź na tyłku.

kolać – kiełkować; kłuć: 1. Ząbek jej sie kole i nie może sie wykolać. 2. Dziadziu się nie ogolił, dziadziu kole.

kolok(i) – kolec(e); ktoś w nieprzystępny, nie w humorze: 1. Pełno koloków nawbiłało mi sie w spodnie. 2.Nie godej do ni, straszny dziś kolok.

komyśnioki – duże, brudne, robocze buty: Zdym te komyśnioki, nim wlyziesz na dywan.

kopić – formować siano w kopki: Możno by jus skopić, gdyby nie dyszcz.

kómora – spiżarnia: Przyniś ogórki z kómory.

kramarzyć się – nie móc się wybrać: Ale sie kramarzysz jak na odpust.

krązać kapustę – szatkować kapustę: Jutro z rana bedziemy krązać kapuste.

krypcie – stare, zdezelowane buty: Zdym te krypcie, bo wstyd.

krzyceć – płakać: Szkoda krzyceć, było minęło.

krzypać – kaszleć: Nie bede pić zimnego, bo cosik krzypie.

ktosik – ktoś: Ktosik był, bo psy szczekajo.

kurzenice(a) – odchody kur: Na bujny zarost najlepi smarować kurzenicami (powiedzenie kierowane do gołowąsów).

kuśnąć – przegryźć coś: Kuśnąłby co, jest obiad?.

—l—

laptać – mówić od rzeczy: Lapto co ji ślina na jenzyk przynieisie. >>>wylaptać – wygadać się przypadkiem, zdradzić tajemnicę: Nic ji nie godej, bo pódzie i wszystko po wsi wylapto.

lapta – osoba niegodna zaufania, niedotrzymująca tajemnicy: Tej lapcie juz nigdy nic nie powim.

lejba(y) (raczej w l. mn.)- luźne ubrania (na deszcz?): Załóż se co, w piwnicy są jakie lejby.

ly(e)gnąć, ly(e)gać – położyć się, kłaść się: Musze se lygnąć, bom zesłab.

—ł—

(ł)ujskiego roku – tamtego, zeszłego roku: Łujskiego roku na Wigilie śnig był.

—m—

ma(o)lta – zaprawa murarska: Cienzko robote mioł – na budowie molte nosił.

mamrać, mamrotać – mówić niewyraźnie: Mów wyraźnie. Mamroces cosik do siebie.

maślok – człowiek powolny, flegmatyk: Z tym maślokiem to łatwo nie pódzie.

mem(e)lok – człowiek niezdecydowany, powolny, ale i o nieprzyjemnej aparycji, odpychający: …to sie nie doczekosz, wisz, jaki to memlok.

mękol – człowiek, któremu wszystko ciężko przychodzi, maruda; nudziarz: Ale z niego mękol, trza mieć końskie zdrowie do niego. >>>gnieciuch – flegmatyk, mękol

mękolić – męczyć, nudzić, wykonywać coś opieszale: W końcu wymękolił te łopate do śnigu.

miglanc – cwaniak; sprytny (malec): Ten mały to jest prze miglanc

myjok – 1. ścierka kuchenna, myjak: Nie widziołeś myjoka? Dziesik sie zapodzioł, a gary trza myć. 2. oportunista, człowiek bez honoru, który zrobi wszystko dla osiągnięcia celu: To taki myjok, co się wszędzie pcho.

mysio(u)r – zwierzę ryjące w ogródku pod powierzchnią ziemi (nornica? często też kret?): Mysio(u)r przyloz i wszystko potracił.

—n—

na bojisku – w stodole: Popatrz no na bojsku, czy tam ni ma ty łopaty. >>>bojsko – centralny, ubity plac ziemi w stodole

nabałachutany – ubrany grubo: Coś taki nabałachutany, jakby czterdzieści stopni mrozu było?

nachapać (się) – wzbogacić się: Z komuny sie nachapał to i bidny nie jes

na chyb(p)cika – szybko, pośpiesznie: Instalacje na chypcika robili, a tera światła ni ma.

naćkać się – najeść się obficie, do syta; nażreć się: Nie jidz ty kromki, bo sie naćkos przed obiodem!

najsompierw – na samym początku: Najsopierw trza brytfanke smalcem natrzyć.

nakas(t)lik – mała szafka z psychą lub np. przy łóżku: Położyłem okulory na nakasliku i ni moge naleść. >>>psycha – szafka z lustrem: Poszukej na psysze w halkirzu.

namanić – nadarzyć się, wpaść w ręce: Niech sie ino okazja namani to zaroz kupie auto.

na przeprostki – na skróty, na przełaj: Idę na przeprostki przez tory do lasu

naserfajku – do niczego, na straty w odniesieniu do jakiejś nieudanej rzeczy: A naserfajku z piniondzmi, niech strace.

nasermater – do niczego, na straty w odniesieniu do jakiejś nieudanej rzeczy: A nasermater z piniondzmi, niech strace.

nastąpić się – posunąć się (polecenie do bydła): Nastąp sie!

naści – masz: Naści kromke z cukrem.

na śluf(b)anku – spać na ślufanku, na meblu drewnianym do siedzenia i spania, wysłanym słomą, składanym i rozkładanym: Rozłóz mi spanie na ślufanku.

nazad – z powrotem: Tak sie wścik, że lotoł koło budy w te i nazad.

ne – masz, trzymaj,weź: Ne. (zwykle samodzielnie)

niecka – naczynie do parzenia świń po ubiciu: Dej niecke bedziemy parzyć.

nie cojń się – nie ceń się, nie nadymaj się i zrób coś (nie rób fochów, nie daj się prosić o zrobienie czegoś) >>>conić (się) – pysznić się, chwalić, cenić

nie widzieć się – coś wydaje się nieprawdopodobne, nie podoba się: 1. Coś mi sie nie widzi, żeby to była prowda. 2. Nie widzi mi sie ten chłopok.

niegramotny – niepozbierany, niezaradny: On taki niegramotny, że każdy jeden go oszuko.

niemrawy – niedoprawiony, nieostry: Coś ta kapucha niemrawa, trza by doprawić.

niepogodany – nierozmowny, milczek: Ten szwiagier taki niepogodany, nie było do kogo gęby otworzyć.

nieusłuchliwy – nieposłuszny: Krzyż pański z tym chłopokiem, taki nieusłuchliwy.

nikej – nigdzie: Nikej nie moge naleść gazety.

—o—

obraźliwy – obrażalski: Myślołby kto, żeś ty taki obraźliwy.

odeprzeć – otworzyć: Odeprzyj drzwi, cosik duszno.

odjarzyć się – orzeźwić się; napić się czegoś orzeźwiającego: Trza się odjarzyć, dej wody.>>>=okrzysić

okidać – oblać, ochalpać: Jidz wolni, bo sie cały okidosz.

okidany – ochlapany: Fartuch oddoł, ale cały okidany.

okrzysić się – orzeźwić się: Alem się okrzysił tom wodą >>>=odjarzyć się

omamlać – obślinić: Nie pokazuj ji nic do żarcia, bo zaroz wszystko omamlo. >>>=wymamlać

(u)orcyk – gbur, nieokrzesaniec, cham, prostak: Taki (u)orcyk z niego, że ani me, ani be nie powi tylko sie pcho do ławki.

ordnu(n)k – porządek: W szopie lubioł mieć ordnuk.

ozuwać – ubierać buty: Czekej jus ide ino sie ozuje. >>>zzuwać, wyzuwać – zdejmować buty: Nie zzuwej butów, nie trza.

—p—

paproc – człowiek niechlujnie wykonujący pracę; zacznie i nie skończy: Jego nie bierz do roboty – to paproc.

paryja(o) – wąwóz, jar: Dawni śmieci wywalało sie w paryjo.

pelętać się – plątać się, snuć się: Weź sie do jakiś roboty, bo sie pelentosz jak smród po gaciach.

piecoch – nierób, piecuch: Trza sie do roboty brać, a nie siedzieć jak piecoch.

pierw – najpierw: Pierw trza zagotować, poźni otcedzić.

pitolić – mówić bzdury, koloryzować; grać fałszywie na instrumencie: 1. Nie wierz mu – on pitoli trzy po trzy. 2. Łorganista na sumie dziś strasnie pitolił.

plaskura – coś płaskiego, spłaszczonego, cienkiego: nie przygniatej tego andruta, bo straszno plaskura wyjdzie.

płachta – prześcieradło: Weź rozłóż świżo płachte, świenta ido.

podać się – być podobnym, wrodzić się: Mały sie do ojca podoł – cały tata.

podkładek – podkładane w kurniku jajko stymulujące wysiadywanie jaj przez kury: Trza zmienić podkładek, bo sie zrobił zopartek. >>> zopartek – zgnite, zepsute jajo: Trza zmienić podkładek, bo sie zrobił zopartek.

podsiebitka – deski w powale z drewna: Na wiosne trza zrobić podsiebitke, bo pełno ptoków ino sie nakoci.

pogodały – rozmowny: Jechałam z nio autobusem i cały cas gemba sie ji nie zamykała, bo ona tako pogodało jest, wisz jako ona jest.

poharowany – pokieraszowany, porysowany: Psy sie w nocy zarły, rano corny cały był poharowany.

poistny – syty: Nie bede jot obiadu, bo ta jajesznica była strasznie poistna.

pomstować – narzekać, bluźnić, wygrażać: Nie usuchniesz, a późni bedziesz pomstować.

pomyrdany – roztrzepany, roztargniony, działający bez namysłu: Ten nojmłodszy był najbardzi pomyrdany z rodziny.

pomyślunek – myślenie, zastanowienie: Bez żodnego pomyślunku sie do ty roboty zabirajo.

pozbyrcać – posprzątać: Trza troche w pokoju pozbyrcać, bo zaroz bedo.

pódź – chodź: Pódź no.

pó(ł)litrok – garnuszek półlitrowy: Weź w pólitroku ugotuj mlyko.

późni – później: Nie łusuchniesz, a późni bedziesz pomstować.

pr(l)asnąć – rzucić, strzelić o podłoże, uderzyć: Co to za bitka? Jeden prasnoł drugiego ło ziemie i tyle.

prepiteta – drobne przedmioty, narzędzia: Czekej, zrobi sie, tylko przyniese z chołpy swoje prepiteta.

przeinacyć – przekręcić: Jo godoł co innego, ino łona wszysko przeinacyła.

przeonacyć – pozbawić dziewictwa: ???

przewdziwać – przebierać: Musze sie przewdziać, bom sie spocił. >>>przywdziwać – ubierać: Przywdźij se cosik, bo zimno sie robi.

przezbywać się – spierać się, kłócić się, droczyć: Nie przezbywej sie ze mno, wim lepi.

przódy – przedtem: Przódy emerytura była wyższo.

przykrzyć się – dłużyć się, nudzić się: Gadziny żadny ni ma, to i mu sie samemu przykrzy.

przytrofek – późny, nieplanowany potomek: Zdarzył się taki przytrofek, oni dorosłe dzieci wsztkie majo.

przywdziwać – ubierać: Przywdźij se cosik, bo zimno sie robi. >>>przewdziwać – przebierać: Musze sie przewdziać, bom sie spocił.

przyzelić – przypalić: Cosik przyzeliłaś te naleśniki.

przyżynek (przyżyn) – człowiek nieobliczalny, mogący być przyczyną wstydu, np. dla rodziny: Oby sie jako tako ubroł, bo to taki przyżynek, że nigdy nic nie wiadomo.

psycha – szafka z lustrem: Poszukej na psysze w halkirzu. >>>halkirz – druga izba w domu, spyialnia: Poszukej na psysze w halkirzu. >>>nakas(t)lik – mała szafka z psychą lub np. przy łóżku: Położyłem okulory na nakasliku i ni moge naleść.

putynek – pojemnik do noszenia wody; prawie wiadro (pojemność), z uchwytem drewnianym z boku: Weź putynka, przyniś wody ze studni.

pucówa – mocne lanie: Zobaczys, ojciec z wywiadówki przydzie, to ci zrobi pucówe.

pychy – obfite policzki: Ale ci pychy urosły.

—r—

robotny – pracowity: Dobry chłopok: robotny i nie pije.

rogoc – belka z nabitymi popzeczkami służąca do kopienia siana: Wiosna idzie, trza rogoce wynaprawiać.

rombarbar – rabarbar: Robie kompot z rombarbaru.

rozbudrany  nieuporządkowany: Czemu to takie rozbudrane? Poskładej to!

rozmemłany – porozpinany, niedbale ubrany, wymięty: Coś taki rozmemłany jakbyś dopiro wstoł?

rozpołka – małe gałązki, deszczułki do rozpalania ognia: Dej rozpołke – zapalimy w piecu.

rupie – tylko w zwrocie: rupie w pupie: Ch(ł)opok, ch(ł)opok, uspokuj sie! Cosik ci chyba rupie w pupie.

rychtować – przygotowywać: Co rychtujesz na obiod?

rychtyk – dokładnie, akurat: No oko wszystko pomierzył rychtyk.

rzegotać – grzechotać, dzwonić: Idź popatrz, co tak rzegocze przy rynnie.

rzezok – mężczyzna słusznej postury, czerstwy: Taki był rzezok, a zmar tak nagle.

rzos – orzeźwienie, pokrzepienie: Dodej se soku bedzie lepszy rzos.

—s—

sadzeniok – ziemniak do sadzenia: Trza przebrać sadzenioki na sadzenie.

saszyna – liście roślin bagienno-stawowych podobnych do lilii: Na Zielone Świątki ubieromy chołpe saszyno.

sąsiek – paka na zboże, przegrody w stodole: W sąsieku trochu zboża jeszcze jest.

sęczek (sęk) – nie tylko 1. splątanie w pniu czy gałęzi drzewa; również 2. człowiek uparty, zawzięty, konfliktowy: Co za sęczek, nijak nie dogodzi mu.

siedzieć (z kimś) – mieszkać (z kimś): Ona z nim nie siedzi – wyniosła sie do teściów.

siulc – galareta z mięsa: Siulc sie nie udoł, bo mało żylatyny było.

siuter – żwir: Od gościńca wysypali nowy siuter, w zime bedzie lepi.

skocieć – spleśnieć, pokryć się puszkiem z nieświeżości: Zimioki w piwnicy mi skociały.

skrofy – zniszczone, śmierdzące buty: Wywol te skrofy do piwnicy, bo śmierdzo!

smentorz – cmentarz: Dawnom nie była na smentorzu, trza bedzie zaglondnąć.

smyśny – pomysłowy, mądry: Wcale smyśny z niego chłopok, nieźle to wykombinowoł.

spaczniok – dziwak, odmieniec: Wis, jakie one spacznioki są – nigdy im nie dogodzi.

sparować – połączyć w pary: Czekej, spraruje jeszcze skarpety i bede prasować.

spasiony (upasiony) – gruby, otyły: Ale on spasiony, dej mi spokój.

sprawić – zepsuć: Nowy rower, a jużeś go sprawił.

sprawić się – zachorować, przeziębić się: Przy tym kopaniu ogródku sie sprawiłam.

sprochać  zepsuć: Sprochołeś buty!

spyrka – słonina: Zjemy zurek ze spyrko.

spyrlać – oszczędzać, składać: Trza bedzie spyrlać na nowe meble, bo te juz so do nicego niepodobne.

sroc – ustęp: Dzie on poloz? Siedzi w srocu.

stajanie – duży kawał ziemi pod uprawę: Mo ze dwa stajania kukurydzy za torami.

stracić się – zgubić się: Był, ale dzieś sie stracił w łopcepiny.

stulać – zmyślać, pleść banialuki: Ale stulo, jak napity.

swarzyć (się) – krzyczeć, upominać; kłócić się: 1. Nie póde, bo mama bedzie swarzyć. 2. Nie swarz sie ze mno, starszym jest.

swaty, swatochy – rodzice zięcia lub synowej: W niedziele mają swaty do nas przyjść.

syc – skąpiec, sknera: Ten syc nawet spadłego japka podniś nie do.

sycowaty – skąpy,zachłanny: Nie być taki sycowaty, spóła!

szajury – gęste zarośla, krzaki: takie tam szaujry, że strach leźć.

szklić – podlizywać się: Ona szklić umi, ale on sie nie do omotać.

szkut – malec, mały chłopiec: Dopiro był taki szkut, a już mu sie wąs sypnoł.

sztychówka – prosta łopata do rycia ziemi: Trza kopać sztychówko, bo koparko tam nie wjedzie.

szumówka – łyżka cedzakowa: Szumówki ni ma, a pierogi trza wyjąć.

szurać – buntować się przeciw czemuś, wyrażać dezaprobatę: Chłopok gładki, chołpe mo, a ona ino szuro.

—ś—

śklonka – szklanka: Śklonka mlyka prosto od krowy kawołek syra – i śniodom.

ślipać – wytężać oczy: Kup se okulory do telewizora, bo śplipiesz a i tak nic nie widzis.

ślo(u)mpa – osoba odpychająca, niechlujna: Ta X… to tako ślo(u)mpa, że aż się niedobrze robi, jak w autobusie na nio patrzyć.

ślufać – siorbać: Nie ślufej ty zupy, bo nieładnie.

śluf(b)anek – mebel drewniany do siedzenia i spania, wysłany słomą, składany i rozkładany >>>na śluf(b)anku – spać na ślufanku, na meblu drewnianym do siedzenia i spania, wysłanym słomą, składanym i rozkładanym: Rozłóz mi spanie na ślufanku.

śniodać – jeść śniadanie: Śklonka mlyka prosto od krowy kawołek syra – i śniodom.

śpik – wyciek z nosa; cwany chłopiec: 1. Taki chojrok a śpik pod nosem. 2. Uważej na tego śpika, bo za grosz pomyślunku w głowie ni mo.

śturać – zaczepiać; grzebać; robić coś np. naprawiać: 1. Dałem mu po łbie, bo znów do mnie śturoł. 2. Co tak śturosz w ty szopie, skarbu szukosz? 3. Pośturoł, pośturoł i poszed, a zepsute dali jest.

śturmok – tępak: Taki śturmok był, że na samych dwójach jechoł.

świdrowaty – zezowaty: Nie patrz tak, bo będziesz świdrowaty.

—t—

tamok – tam: ???

tarasić – deptać, taranować: Starasił wozem kwiotki w ogródku.

toki – taczki: Weź toki i wywieź gnój ze stajni.

tolać się – tarzać się po ziemi: Psy zadowolone bo sie wytolały po ziemi.

tondrać – złorzeczyć, zrzędzić, narzekać: Trza iść do chołpy, bo stara znów bedzie tondrać.

troki – sznurki np. przy kalesonach: Wypadł z chołpy, nawet troków nie zdązył powiązać.

tryngiel  pieniądz: Daj tryngla!

trynkować – tynkować: Chołpa całkiem ładno, ale nie wytrynkowano.

trza – trzeba: Trza iść do kościoła, dziś świento.

turceć – turkotać; zrzędzić: 1. Cosik za bardzo turcy w sieckarni, jutro trza rozebrać i popatrzyć. 2. Ale ta jego baba ino turcy i turcy za uchem.

tyrpać – wstrząsać, szarpać: Wytyrpała go za ucho, myślisz, że pomogło? Dzie tam!

—u—

ubrać – nabrać: Ubierz se zupe.

ud(ł)ubać – wykopać trochę warzyw z ziemi, np. młodych ziemniaków: Ide udubać pare zimioków na obiod.

uflogać (uf(l)ajdać) – ubrudzić: Uflogoł (ufajdoł) sie popachy przy tym traktorze.>>>flogać – brudzić, paprać: Nie lyź przez to błoto, bo się cały uflogosz.

uflogany (uf(l)ajdany) – ubrudzony: Taki uflogany (ufajdany) był każdy po wykopkach, że cały do cebrzyka wchodził.

upaprać (się) – ubrudzić (się): Za godzine eś sie tak wypaproł?

utytlać (się) – ubrudzić (się): Sztuka sie tak utytlać bez roboty. >>>wytytlać (się) – wybrudzić (się): Sztuka sie tak wytytlać bez roboty.

—w—

w dyrdy – biegiem prędko, szybko: Bierz się do roboty i to w dyrdy

w te i nazad – tam i z powrotem: Tak sie wścik, że lotoł koło budy w te i nazad.

waserwaga – poziomica, waga: ???

wedle – koło, obok: On tam miszko wedle mlyczarni.

wi(e)cheć – zwitek słomy, czupiradło, dziewczyna lekkich obyczajów: 1. Trza będzie wiechciami obłożyć jabłonki na zime. 2. Z nij to jest niezły wiecheć…

wiele(a) – ile: Wiela to już lot jak ji ni ma?

wielgi – wielki: Wielgi chłop z ciebie wyrós.

wiśta – polecenie skrętu w lewo dla konia: Wiśta!

w(ł)óka – człowiek, kótry nie może usiedzieć w miejscu: Ta wóka ani chwili na tyłku nie siendzie, ino sie wóczy po wsi.

wrazić – włożyć, wściubić: Wraził mi cosik w gardło i badoł.

wrótnia – drzwi od stodoły: Odeprzyj wrótnie, trza wozem wjechać.

wtrynić – wetknąć, schować: Ty zawsze dziesik wtrynisz a poźni naleść ni możesz.

wycielonka (ocielonka) – świeżo ocielona krowa: Daje na razie siare, bo to ocielonka.

wydrzeźniać się – przedrzeźniać: Jak bedziesz sie tak wydrzyźnioł, to ci tak na gymbie zostanie.

wyduldać – wypić łapczywie dużymi łykami: Tak go suszyło, że wyduldoł cały gor kompotu.

wykopyrtnąć się – przewrócić się: Uważej, bo po rosie ślisko. Żebyś sie nie wykopyrtnoł!

wylaptać – wygadać się przypadkiem, zdradzić tajemnicę: Nic ji nie godej, bo pódzie i wszystko po wsi wylapto. >>>laptać – mówić od rzeczy: Lapto co ji ślina na jenzyk przynieisie.

wymamlać – obślinić >>>omamlać

wyprać – zbić: Znów po pijaku babe i teściowo wyproł.

wyrychtować (się) – wystroić się w odświętne ubranie, „zrobić się” (makijaż, uczesanie…); przygotować: 1. Wyrychtowała sie jak do kościoła, pewnie do miasta jedzie. 2. Wyrychtowoł grata i zaroz się kupiec naloz.

wyświchtany – wytarty, zużyty: Ma bidok ino jedno, wyświchtane ubranie.

wytytlać (się) – wybrudzić (się): Sztuka sie tak wytytlać bez roboty. >>>utytlać (się) -ubrudzić (się): Sztuka sie tak utytlać bez roboty.

—z—

zachamęcić – zawieruszyć, zgubić: Ktosik mi zachamęcił dwie łopaty z szopy.

zaprzeć – zamknąć: Zaprzyj dźwi, bo kot wlezie. >>>zawrzyć – zamknąć: Zawrzyj dźwi, bo zimno leci!

zastępować – przeszkadzać, zawadzać: Postaw na bojsku, nikomu nie bedzie zastępowoł.

z(o)awdy – zawsze: Zowdy na dyszcz mnie krzyże bolo.

zawrzyć – zamknąć: Zawrzyj dźwi, bo zimno leci! >>>zaprzeć – zamknąć: Zaprzyj dźwi, bo kot wlezie.

zechcyk – karciana gra w 66: Grosz w zechcyka?

zejrzeć – zobaczyć: Zejrzała jo z kuchni i zawołała do chołpy.

zeprzałe – o zgnitych warzywach i owocach: Miałam robić kompot, ale jabłka mi zeprzały.

zgniwać się – obrazić się: Zgniwały sie o gupote i tyle lot juz nie godajo.

zgodać się – zmówić się, porozumieć się: Zgodały sie, że majo działki wedle siebie.

zirać – zerkać, spoglądać, rzucać okiem: W kościele zamiast na ołtorz ziros ino na niego.

zmajstrować – zrobić coś; napsocić: Cóżeś taki grzecny, cosik żeś pewnie zmajstrowoł, che?

zmordować – wymęczyć coś, okupić coś dużym wysiłkiem: Ledwiem zmordowoł ten obiod.

znać – widać: Znać, że już dzień duższy.

zogówek – poduszka: Ułóż zogówki na ślufanku. >>>na śluf(b)anku – spać na ślufanku, na meblu drewnianym do siedzenia i spania, wysłanym słomą, składanym i rozkładanym: Rozłóz mi spanie na ślufanku.

zojdki – resztki: Wyrzuć te zojdki psu do miski.

zopartek – zgnite, zepsute jajo: Trza zmienić podkładek, bo sie zrobił zopartek. podkładek – podkładane w kurniku jajko stymulujące wysiadywanie jaj przez kury: Trza zmienić podkładek, bo sie zrobił zopartek.

zygać – drażnić, zaczepiać: Nie zygej do tego psa, bo cie uzre!

zzuwać, wyzuwać – zdejmować buty: Nie zzuwej butów, nie trza. >>>ozuwać – ubierać buty: Czekej jus ide ino sie ozuje.

—ź—

ździwiać – przesadzać, histeryzować: Nie ździwiej, nic ci sie nie dzieje!

źrałe – dojrzałe: Po niedzieli porzyczka powinna być już źrało.

źróbek – źrebak: Kochany ten źróbek.

—ż—

żdrzyzgać – ochlapać: Zdrzyzgoł przy malowaniu cały ganek.

żeniacka – ożenek: Mlyko pod nosem, a za żeniacke sie zabiro.